Praca za darmo na rzecz rodziny i przyjaciół — badanie 2021

Podobno pieniądze szczęścia nie dają. Trudno jednak odmówić im znaczenia — rachunki za gaz, prąd, wodę, jedzenie czy Internet nie spłacą się same. I choć pracujemy po to, żeby zarabiać, to wciąż zdarza się, że pracujemy za darmo — szczególnie jeśli naszymi klientami są osoby, które dobrze znamy.

W LiveCareer Polska postanowiliśmy sprawdzić, czy z rodziną dobrze wychodzi się tylko na zdjęciu, a zwykłe „dziękuję” może zastąpić wynagrodzenie za pracę.

W tym celu zapytaliśmy niemal 1000 osób o to, czy i jak często wykonują darmowe przysługi związane z ich pracą zawodową na rzecz swoich krewnych i przyjaciół oraz jaki mają do tego stosunek. Oto wyniki.

1. Praca za „dziękuję”. Jak i dlaczego pracujemy za darmo? 

Z badania o relacjach w pracy wynika, że aż 71% Polaków usiłuje postawić wyraźną granicę między życiem prywatnym a zawodowym. Ale co w sytuacji, gdy to rodzina lub znajomi proszą nas o przysługi związane z naszą pracą — w dodatku nie płacąc za nie ani grosza?

Aby się tego dowiedzieć, na początku zadaliśmy naszym respondentom pytanie, czy kiedykolwiek świadczyli darmowe usługi na rzecz krewnych lub znajomych — takie, z których na co dzień się utrzymują. Okazało się, że wśród Polaków jest to powszechne zjawisko.

Odpowiedź twierdzącą najczęściej wybierali pracownicy małych i średnich firm — w tych grupach ponad połowa badanych przyznała, że takie sytuacje mają miejsce. Do wykonywania darmowych usług „po znajomości” przyznało się aż 76% respondentów, którzy prowadzą własną działalność gospodarczą.

Na świadczenia darmowych usług znajomym najczęściej godzą się pracownicy gastronomii (prawie 67% odpowiedzi twierdzących w tej grupie), edukacji (57%) oraz przemysłu i budownictwa (50%). Chodzi o takie czynności jak gotowanie, catering i obsługa kelnerska, udzielanie darmowych korepetycji, a także pomoc w pracach remontowych, hydraulice i przeprowadzkach.

Jednak z relacji badanych osób wynika, że zjawisko darmowej pracy „po znajomości” dotyka także innych branż i obejmuje wiele różnych czynności. Wśród odpowiedzi naszych respondentów znalazły się m.in.:

• porady prawne
• obcinanie, farbowanie i układanie włosów
• zabiegi kosmetyczne
• szycie i tapicerstwo
• doradztwo inwestycyjne
• pomoc lekarska
• wykonywanie masażu
• opieka nad dziećmi
• wsparcie marketingowe
• obsługa klienta (np. w sklepie)
• transport
• pomoc w gospodarstwie rolnym
• wykonywanie i obróbka zdjęć
• naprawa samochodu i sprzętów (w tym komputerów)
• układanie diety i planu treningowego
• wykonywanie tłumaczeń
• księgowość, rozliczanie faktur, wypełnianie PITów
• korekta tekstów
• grafika komputerowa
• prace geodezyjne
• pomoc w założeniu własnej firmy.

Co istotne, aż 42% badanych, którzy wykonali darmową pracę na rzecz rodziny lub przyjaciół, ma poczucie, że powinni otrzymać za nią wynagrodzenie. Często są to osoby młode, poniżej 25. roku życia (ponad 60% odpowiedzi w tej grupie). To przedstawiciele tzw. „generacji Z” — dla której (na tle innych pokoleń) to pieniądze są najczęstszym motywatorem do pracy. Nic w tym dziwnego — rozwój technologii sprawił, że są oni bardziej pewni siebie, praktyczni i zorientowani na wyniki.

Praca za „czekoladę” i dobre samopoczucie

No dobrze — ale skoro w niektórych sytuacjach nie pobieramy wynagrodzenia za pracę, to czy nasi znajomi wyrażają wdzięczność w inny sposób?

W przeważającej większości — tak. Mimo to niemal 27% osób pracujących za darmo przyznaje, że w takich sytuacjach nie mogą liczyć na wdzięczność rodziny i przyjaciół. Najbardziej niedoceniane czują się osoby, których relacje z rodziną są najwyżej przeciętne (aż 39% odpowiedzi w tej grupie).

W pozostałych przypadkach usługobiorcy najczęściej zdobywają się na słowa podziękowania (ponad 49% odpowiedzi) lub prezent (28%). Tylko ponad 9% osób świadczących darmową pracę „po znajomości” mogło w zamian liczyć na polecenie swoich usług innym, a niecałe 8% — na prawo do innej darmowej usługi. To niewiele — zwłaszcza jeśli weźmiemy pod uwagę fakt, że jako ludzie naturalnie oczekujemy wzajemności.

W naszej ankiecie respondentka w średnim wieku przyznała, że świadcząc darmową usługę, stara się realizować pomoc na zasadzie wzajemnej współpracy, raczej barterowo. Zaznacza: Każdy co innego umie, potrafi, dziś ja tobie, ty jutro mnie — jeżeli nie dostanę informacji zwrotnej na moją prośbę o pomoc, kończę z byciem dobrą ciotką.

Ale nie każdy z nas jest na tyle asertywny. Aż 61% respondentów, którym zdarzyło się pracować za darmo, przyznaje, że po prostu chcieli pomóc. W tej grupie przeważają kobiety (73% odpowiedzi twierdzących wśród kobiet i 52% wśród mężczyzn) oraz osoby, których relacje z rodziną są co najmniej dobre (66% odpowiedzi w tej grupie). 

Niestety — co czwarty badany pracujący za darmo „po znajomości” nie poprosił o wynagrodzenie, ponieważ... czułby się zawstydzony. Z pewnością nie pomaga w tym fakt, że także w innych sytuacjach Polacy wstydzą się rozmawiać o pieniądzach (na ten fenomen w kulturze Zachodu zwracają uwagę także Michael Argyle oraz Adrian Furnham w książce The Psychology of Money).

Kiedy przyjaciele lub członkowie rodziny proszą Cię o wykonanie usługi, może Ci to schlebiać. Jeśli zależy im na darmowej usłudze, ale jest to jednorazowa sytuacja i jest w zgodzie z Tobą, to nie ma w tym nic złego. Natomiast jeśli czujesz się z tym niekomfortowo, ale jednocześnie nie potrafisz odmówić, to warto zastanowić się, jaka jest tego przyczyna.

Przykładowo, może blokować Cię schemat podporządkowania się – który charakteryzuje się uległością wobec innych i stronieniem od sytuacji wymagających bycia asertywnym. Może to być również schemat samopoświęcenia – który polega na przesadnym skupieniu się na zaspokajaniu potrzeb innych osób kosztem własnych. Utrudnieniem mogą być również przekonania typu: „jeśli odmówię wykonania darmowej usługi, to rodzina oceni mnie negatywnie” lub „jeśli nie wykonam darmowej usługi, to przyjaciel się ode mnie odwróci”. Wiele osób myśli, że branie pieniędzy od bliskich psuje relacje. Ale tak naprawdę często pomaga utrzymać je na dobrym poziomie.

A jak w praktyce wygląda świadczenie darmowych usług znajomym?

Rodzina i znajomi naturalnie wiedzą, że pracuję w zawodzie informatyka. Stąd też często zwracają się do mnie o pomoc, gdy zepsuje im się komputer. Nie zdają sobie sprawy, że najczęściej moja ingerencja oznacza kilka godzin ślęczenia przy nieswoim sprzęcie... Dlatego kiedy dostaję prośbę o pomoc, doceniam wszelkie próby odwzajemnienia przysługi. Nawet zwykłe poczęstowanie mnie herbatą i ciastkiem podczas pracy, którą wykonuję, sprawia, że w przyszłości prawdopodobnie chętniej zgodzę się znów zaangażować. Jestem jednak bardzo wyczulony na postawę roszczeniową — i gdy spotkam się z tak nastawioną osobą, od razu znikam z jej horyzontu. Poza tym wychodzę z założenia, że jeśli ktoś potrzebuje mojej pomocy, to on powinien dostosować się do moich planów, a nie na odwrót. Dlatego częstym powodem mojej odmowy są próby naciskania na mnie, żebym „rzucił wszystko” i natychmiast zajął się problemem proszącego — na takie osoby szkoda mi czasu.

A skoro o czasie mowa...

2. Czas to pieniądz. Ile godzin w roku pracujemy za darmo?

Z odpowiedzi naszych respondentów wynika, że wykonywanie darmowych usług na rzecz rodziny lub przyjaciół zajmuje nam średnio 24 godziny rocznie. To oznacza straty w wysokości średnio 738 zł brutto na osobę (na podstawie danych GUS o przeciętnym wynagrodzeniu w III kwartale 2020 roku oraz średniego czasu pracy w tym okresie).

Oczywiście istnieją osoby, które tracą w ten sposób znacznie więcej. Z naszego badania wynika, że wielu respondentów, którzy świadczyli darmowe usługi krewnym lub znajomym, poświęca na taką pracę od 50 do nawet 100 godzin rocznie. Analizując medianę wynagrodzeń w danej branży, możemy w przybliżeniu poznać średnią wysokość ich potencjalnych zarobków za usługi świadczone bliskim.

I tak pracownik branży budowlanej, który przepracował za darmo 100 godzin w ciągu roku, mógł stracić średnio 2125 zł brutto, pracownik administracji publicznej — ponad 2571 zł brutto, a prawnik — już 3380 zł brutto.

Warto jednak pamiętać, że osoby, które świadczą usługi na rzecz rodziny lub przyjaciół, ponoszą również inne związane z tym koszty. Dlaczego?

Wśród osób, którym zdarzyło się wykonać darmową usługę „po znajomości”, aż 71% robiło to po godzinach. Natomiast co piąty badany przyznał, że zdarzyło mu się odmówić pracy zarobkowej (np. zlecenia od klienta) przez wzgląd na to, że w tym czasie świadczył nieodpłatną pracę na rzecz kogoś bliskiego.

Co istotne, zwykle nie chodzi o jednorazową przysługę. Ponad 13% Polaków przyznało, że krewni często proszą ich o nieodpłatne wykonanie usługi, która pokrywa się z ich pracą zawodową lub kompetencjami nabytymi w trakcie studiów. Kolejne 4% badanych twierdzi, że zdarza się to bardzo często, 31% — że okazjonalnie, a 30% — rzadko.

Oznacza to, że z prośbami o świadczenie darmowych usług „po znajomości” zetknęło się aż 78% Polaków. O „szczęściu” w tej kwestii może mówić tylko 22% z nas, którzy nigdy nie dostali od swoich krewnych prośby o tego typu pomoc.

Ponadto tylko 22% badanych przyznało, że zdarzyło im się odmówić wykonania przysługi dla krewnych lub przyjaciół z uwagi na brak wynagrodzenia. W takich sytuacjach nieco częściej odmawiają mężczyźni (25%) niż kobiety (18%). Asertywnością najczęściej wykazują się zaś właściciele firm (w tej grupie było 39% odpowiedzi twierdzących).

3. Za pracę należy się płaca — tak sądzi większość Polaków

Polacy są raczej zgodni: za pracę należy się płaca. Różnimy się jednak w zakresie oczekiwanego wynagrodzenia.

Ponad 64% badanych uważa, że praca zawodowa na rzecz najbliższych członków rodziny powinna być odpłatna. Wśród tych osób 22% zgodziłoby się na pracę po kosztach, ponad 19% — po normalnej cenie, niecałe 19% — za cenę niższą od rynkowej, a ponad 4% — na cenę wyższą.

Najbardziej sceptyczne wobec tego pomysłu są osoby starsze (powyżej 59. roku życia). W tej grupie aż 53% badanych nie popiera pobierania opłat za pracę na rzecz bliskich członków rodziny. Wśród najmłodszych respondentów ten odsetek wynosił zaledwie 26%.

Ale im dalszy stopień pokrewieństwa, tym rzadziej chcemy pracować za darmo. Na pomysł pobierania opłaty za świadczenie usług na rzecz dalszych krewnych przystało aż 73% badanych (z czego 22% zgodziłoby się pracować po kosztach, 25% — za cenę niższą od rynkowej, a 23% — po normalnej cenie). Nieco większy odsetek, bo aż 3 na 4 Polaków uważa, że praca na rzecz znajomych również powinna być odpłatna.

Być może dzieje się tak dlatego, że z tymi dwoma grupami nie mamy aż tak zażyłych relacji. A może chodzi o to, że takich osób mamy wokół siebie po prostu więcej?

Jeśli zastanawiasz się, jak możesz poradzić sobie z sytuacją, w której bliscy proszą Cię o wykonanie darmowej usługi, masz trzy opcje. Pierwszą jest wprowadzenie zasady braku usług dla znajomych i rodziny. Drugą jest świadczenie usług z jasnymi zasadami, również finansowymi. Trzecią natomiast jest tzw. tkwienie w nieszczęściu i wykonywanie darmowych usług. To Ty decydujesz, którą opcję wybierzesz. A jeśli zauważasz u siebie schematy lub przekonania utrudniające Ci życie i nie możesz sobie z nimi poradzić, to warto rozważyć psychoterapię.

Materiały, które mają naświetlić problem wykonywania nieodpłatnej pracy na rzecz znajomych — niekiedy zabawne — można też znaleźć w Internecie. Oto jeden z nich:

Ale każdy kij ma dwa końce.

Bo choć do świadczenia darmowych usług na rzecz rodziny lub przyjaciół przyznało się 42% Polaków, to ponad 45% z nas samemu korzystało z takiej formy pomocy. Zatem nic nie wskazuje na to, by nasza mentalność miała się wkrótce zmienić.

Podsumowanie

Oto główne wnioski z naszego badania:

• ponad 42% Polaków nieodpłatnie świadczyło pracę zawodową na rzecz rodziny lub przyjaciół
• na świadczenie darmowych usług „po znajomości” najczęściej godzą się pracownicy gastronomii (67%), edukacji (57%) oraz przemysłu i budownictwa (50%)
• praca tego typu zajmuje nam średnio 24 godziny w ciągu roku
• do wykonania darmowej pracy na rzecz rodziny lub przyjaciół najczęściej motywuje nas chęć pomocy (około 61% wśród osób, którym zdarzyło się pracować za darmo)
• około 42% badanych, którzy świadczyli nieodpłatną pracę na rzecz bliskich, ma poczucie, że powinni otrzymać za nią wynagrodzenie
• ponad 64% Polaków uważa, że praca zawodowa na rzecz najbliższych krewnych powinna być odpłatna
• aż 73% z nas oczekuje wynagrodzenia za pracę od dalszych krewnych, a 75% — od znajomych.

Metodologia

W badaniu wzięły udział 993 osoby w różnym wieku i na różnym etapie kariery. Ankieta zawierała 29 pytań (w tym pytania otwarte, na skali, a także jednokrotnego i wielokrotnego wyboru).

O nas

LiveCareer to miejsce, w którym dowiesz się wszystkiego o pisaniu CV oraz listów motywacyjnych, a także znajdziesz nowoczesne szablony CV. Setki tysięcy kandydatów stworzyły w naszym kreatorze CV dokumenty aplikacyjne, które pomogły im zdobyć wymarzone stanowiska.

A Ty co o tym myślisz? Czy zdarzyło Ci się za darmo wykonać usługę „po znajomości” i czuć z tego powodu dyskomfort? A może sądzisz, że taka praca powinna być nieodpłatna? Jestem ciekawa Twojej opinii i doświadczeń — podziel się nimi w komentarzu.

Jak sprawdzamy treści na LiveCareer?

Nasz zespół sprawdził ten artykuł pod kątem zgodności z procesem redakcyjnym LiveCareer.pl. Dzięki temu porady naszych ekspertów są spójne z aktualnymi standardami i trendami w pisaniu CV oraz listów motywacyjnych. Zaufało nam już ponad 10 milionów kandydatów, którym pomogliśmy zdobyć wymarzoną pracę. Przygotowanie każdego z artykułów jest poprzedzone uważną analizą dostępnych raportów i badań, aby nasze treści odpowiadały na aktualne potrzeby rynku pracy.