Jak to jest być rodzicem w pracy? Badanie opinii 2024

Matka-Polka, madka, „Rodzina 800+”, kryzys demograficzny, nowe urlopy dla rodziców, karmienie piersią w miejscach publicznych… Rodzicielstwo to w Polsce temat szeroko dyskutowany w mediach i polityce. Już dawno przestało być sprawą wyłącznie prywatną — ma bowiem wpływ na funkcjonowanie firm, szkolnictwa, systemu emerytalnego i całego społeczeństwa. I podobnie jak kariera zawodowa, dotyczy większości osób w wieku produkcyjnym.

A jak młodzi rodzice w Polsce odnajdują się na rynku pracy? Czego doświadczają częściej: dyskryminacji przez szefa czy wsparcia ze strony państwa? Czy nowelizacja Kodeksu pracy z 2023 roku wpłynęła na ich decyzję o posiadaniu dziecka?

Żeby się tego dowiedzieć, przeprowadziliśmy badanie ankietowe wśród 1024 Polaków. Chcieliśmy poznać ich opinie i obserwacje na temat rodzicielstwa w kontekście zawodowym. Oto wyniki naszego badania.

1. „Chcę mieć dziecko, ale…”. Jak praca wpływa na decyzję o rodzicielstwie?

Bycie rodzicem potrafi wywrócić nasze życie do góry nogami i… jest dość kosztowne. Dlatego na początek zapytaliśmy naszych respondentów, czy praca i pieniądze wpływają na ich decyzję o założeniu rodziny.

Okazało się, że dla znacznej części Polaków kariera i finanse stanowią istotną barierę w planowaniu rodzicielstwa. Aż 51% osób bezdzietnych, które chcą mieć potomstwo, jest w stanie odłożyć rodzicielstwo w czasie z uwagi na swoją karierę zawodową, a 58% — ze względu na sytuację finansową. 

Istotne znaczenie ma tutaj wiek badanych. Aż 68% respondentów w wieku od 18 do 25 lat jest gotowych odłożyć posiadanie dzieci z uwagi na swoje ambicje zawodowe, a 72% — finansowe. Wśród starszych ankietowanych (26–39 lat) ten odsetek jest niższy i wynosi kolejno 47% i 59%.

To bardzo istotna obserwacja. Dane GUS z września 2024 roku wskazują, że w Polsce już od 2013 roku mamy nieprzerwany ubytek naturalny — czyli niewielką liczbę urodzeń przy dość wysokim natężeniu zgonów. A według autorów raportu mniejsza liczba dzieci i młodzieży oraz spadek liczby zawieranych małżeństw mogą sprawić, że ten proces będzie postępował.

Niestety, zdaniem ekspertów ów kryzys demograficzny będzie miał katastrofalne skutki — zarówno dla systemu emerytalnego, jak i dla rynku pracy w Polsce. Wymusi też większą imigrację zarobkową, by zaspokoić potrzeby starzejącego się społeczeństwa. Zaś rządowy program „Rodzina 800+” — mimo że jest dużym wsparciem dla rodziców — raczej już nie wystarczy.

A czy nowe urlopy rodzicielskie, wprowadzone w związku z unijną dyrektywą work-life balance — czyli dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1158 z dn. 20 czerwca 2019 r. w sprawie równowagi między życiem zawodowym a prywatnym rodziców i opiekunów — mają jakikolwiek realny wpływ na decyzję o posiadaniu pierwszego dziecka?

Niekoniecznie. Z naszego badania wynika, że nowelizacja Kodeksu pracy uspokoiła tylko 12% bezdzietnych Polaków, którzy dziś deklarują chęć założenia rodziny. Dla większości z nich głównym benefitem nowych przepisów jest większa ilość czasu wolnego, który mogliby poświęcić na przebywanie z dzieckiem. Niektórzy wskazywali też na większe poczucie bezpieczeństwa w tym zakresie i łatwość w podjęciu decyzji o macierzyństwie lub ojcostwie.

Jednak kolejne 39% badanych w tej grupie w ogóle nie zna nowych przepisów.

A jakie zdanie na ten temat mają osoby posiadające dzieci?

Wśród rodziców, którzy deklarują chęć powiększenia rodziny o kolejnego potomka, prawie 56% jest w stanie odłożyć te plany w czasie ze względu na swoją sytuację zawodową, zaś 58% — z uwagi na stan swoich finansów.

Podobne wnioski wysnuli autorzy raportu „Rodzice w pracy. Życie na pełny etat” z 2018 roku. Według tego badania kwestie finansowe to dla Polek główny powód powrotu do pracy po urlopie macierzyńskim. Dopiero na drugim miejscu znalazła się chęć kontynuowania kariery i rozwój zawodowy.

2. Nowe prawo pracy a dobrostan rodziców. Czy coś się zmieniło?

Jak już wspomnieliśmy, sporą część ostatnich zmian w prawie pracy wprowadzono w związku z wejściem tzw. dyrektywy work-life balance. Głównymi beneficjentami nowych przepisów są rodzice dzieci do 8. roku życia. A jak wynika z naszego badania „Nowe prawo pracy — hit czy kit?”, aż 84% Polaków popiera zarówno dodatkowe 5 dni bezpłatnego urlopu opiekuńczego, jak i wydłużenie urlopu rodzicielskiego z 32 do 41 tygodni.

Dlatego teraz postanowiliśmy sprawdzić, czy nowe przepisy to faktyczny game-changer dla pracujących rodziców. Czego się dowiedzieliśmy?

Tylko 20%pracowników posiadających dzieci deklaruje, że po wprowadzeniu zmian ich sytuacja zawodowa się poprawiła. Kolejne 14% badanych w tej grupie twierdzi, że ich sytuacja uległa pogorszeniu, a 66% — że pozostała bez zmian.

W pytaniu o pieniądze rozkład odpowiedzi był podobny. 21% pracujących rodziców twierdzi, że od czasu zmiany przepisów polepszyła się ich sytuacja finansowa, 13% — że ta się pogorszyła, a blisko 66% — że pozostała bez zmian.

Nieco mniejszy wpływ nowe przepisy wywarły na ich życie prywatne. Jedynie 18% pracowników, którzy mają dzieci, deklaruje poprawę ich życia osobistego, a 12% — poprawę stanu ich zdrowia.

W każdym z tych aspektów najbardziej skorzystali rodzice dzieci do 8. roku życia, a najmniej — rodzice nastolatków lub młodych dorosłych. Ta ostatnia grupa pracowników w każdym z pytań przynajmniej w 80% przypadków deklaruje brak jakichkolwiek zmian związanych z nowelizacją Kodeksu pracy.

3. Cena macierzyństwa. Czy kariery młodych matek są zagrożone?

No dobrze — a jak pracodawcy traktują kobiety, które doświadczają macierzyństwa? Czy młode matki mają równe szanse na rynku pracy?

To zależy. Z naszych danych wynika, że blisko 9% pracujących matek przynajmniej raz zostało zwolnionych z pracy z powodu bycia w ciąży. W tej grupie takie doświadczenie miało 13% respondentek z małych miast (do 50 tys. mieszkańców) i aż 15% tych, które pracują w firmach średniej wielkości (zatrudniających od 50 do 250 osób).

Dodatkowo prawie 17% pracujących matek, które doświadczyły takiej dyskryminacji, ma przynajmniej jedno dziecko w wieku do 4 lat — co może prowadzić nas do wniosku, że przynajmniej część takich zwolnień wydarzyła się stosunkowo niedawno.

Nieco więcej, bo 14% ogółu pracujących matek zostało zwolnionych z pracy niedługo po powrocie z urlopu macierzyńskiego. Również w tym przypadku spora część kobiet, które odpowiedziały twierdząco (22%), obecnie wychowuje małe dziecko. A jednocześnie — jak wynika z innego badania LiveCareer.pl „Kariera czy rodzina” — aż 52% rodziców (w tym 57% kobiet) zrezygnowało z kariery, by poświęcić się wychowaniu dziecka. 

W tym miejscu warto zwrócić uwagę na fakt, że art. 177 Kodeksu pracy zabrania wypowiadania umowy z pracownicą w ciąży oraz w trakcie urlopu macierzyńskiego, a nawet czynienia przygotowań do takiego zwolnienia.

Z drugiej strony co dziesiąta zatrudniona kobieta, która jest matką i wzięła udział w naszej ankiecie, przynajmniej raz aplikowała do pracy, będąc w ciąży.

Ponad połowa matek w tej grupie (57%) przyznała, że celem tego działania było uzyskanie umowy i/lub zasiłku na czas urlopu macierzyńskiego — co w obecnych warunkach generuje spore koszty dla firm, które jednocześnie nie mogą czerpać zysku z pracy takiej osoby.

Mimo to zarówno przepisy prawa pracy, jak i polityka wielu firm w Polsce są dość korzystne dla matek. Jak w tym kontekście wygląda sytuacja pracownic, które nie mają dzieci?

Dorota Ruszkiewicz w „Pedagogice rodziny” opisuje badanie jakościowe, z którego wynika, że 36,8% bezdzietnych kobiet doświadczyło jakiejś formy dyskryminacji w miejscu pracy. Najczęściej przybierała one formę nieudzielenia im urlopów w czasie wakacji letnich, wymaganie od nich ciągłej dyspozycyjności oraz zlecanie dodatkowych zadań lub zastępstw z założeniem, że one — w przeciwieństwie do matek — mają dużo wolnego czasu.

Choć na rozmowach kwalifikacyjnych nie można pytać kandydatów o sytuację rodzinną, po zatrudnieniu staje się ona przedmiotem polityki firmowej. Większość pracodawców oferuje jakieś rodzicielskie benefity, mamy firmy przyjazne mamom i tatom na etacie, nasz status rodzinny jest brany pod uwagę podczas planowania urlopów, dyżurów czy delegacji. Dlatego — czy tego chcemy, czy nie — również nasza bezdzietność staje się sprawą firmową, nawet jeżeli nie lubimy w pracy o niej mówić (...). Można dbać o to, by firma była przyjazna rodzicom, nie lekceważąc przy tym bezdzietnych. Można doceniać matczyne kompetencje, nie dyskredytując przy tym niematek. Bez dzieci nie jesteśmy ani lepszymi, ani gorszymi pracownicami, po prostu z innych źródeł czerpiemy swoje supermoce. Zasoby, jakimi dysponują matki i niematki — czas, doświadczenie, elastyczność, mobilność, wielozadaniowość — w zawodowych sytuacjach mogą się doskonale uzupełniać. I mądry pracodawca będzie z tego wspólnego superzasobu umiejętnie czerpał. Niemądry będzie dyskryminował jedną albo drugą grupę, kierując się uprzedzeniami czy stereotypami.

4. Równość w pracy dla rodziców: prawda czy mit?

Na zakończenie postanowiliśmy zapytać naszych respondentów, jak często matki i ojcowie doświadczają przykrości w pracy z powodu posiadania dziecka. Chcieliśmy sprawdzić, jaka jest skala ich ewentualnej dyskryminacji.

Z naszego badania wynika, że ponad 21% Polaków zna kobietę, która została zwolniona z pracy z powodu bycia w ciąży. A im młodsi respondenci, tym częściej obserwują takie zjawisko (bo takiej odpowiedzi udzieliło 9% ankietowanych w wieku co najmniej 59 lat oraz 37% osób od 18. do 25. roku życia).

Jeszcze więcej, bo 30% badanych zna kobietę, która doświadczyła dyskryminacji w pracy z powodu bycia matką małych dzieci. Również w tym pytaniu odpowiedź twierdzącą najczęściej wskazywali młodzi dorośli (44%).

A czy mężczyźni, którzy również zajmują się dziećmi, napotykają podobne problemy?

Niestety tak. Ponad 12% naszych respondentów zna pracownika, który doświadczył dyskryminacji w firmie z powodu bycia ojcem małych dzieci. Większość odpowiedzi twierdzących (57%) dotyczyła ojców samotnie wychowujących dziecko. Ponadto 59% tych sytuacji miało miejsce już po wspomnianej nowelizacji Kodeksu pracy — czyli wtedy, gdy mężczyźni dostali prawo do co najmniej 9 tygodni płatnego urlopu rodzicielskiego.

Podsumowanie

Oto kilka wniosków z naszego badania:

• połowa pracowników, którzy chcą być rodzicami, jest gotowa odłożyć to w czasie ze względu na swoją sytuację zawodową, a 57% — z uwagi na stan finansów
• 56% pracujących rodziców, którzy planują powiększyć rodzinę, odłożyłoby posiadanie kolejnego dziecka z powodu swojej sytuacji zawodowej, a 58% — finansowej
• 20% pracowników posiadających dzieci deklaruje, że po nowelizacji Kodeksu pracy z 2023 roku poprawiła się ich sytuacja zawodowa, a 21% — że polepszył się stan ich finansów
• 9% pracujących matek zostało zwolnionych z pracy z powodu bycia w ciąży, a 14% — niedługo po powrocie z urlopu macierzyńskiego
• 57% pracujących kobiet, które aplikowały do pracy w trakcie ciąży, przyznało, że ich głównym celem było uzyskanie umowy i/lub zasiłku na czas urlopu macierzyńskiego
• 30% Polaków zna kobietę, która doświadczyła dyskryminacji w pracy z powodu bycia matką małych dzieci
• 12% badanych zna mężczyznę, który doświadczył dyskryminacji w pracy z powodu bycia ojcem małych dzieci.

A co Ty o tym myślisz? Jak Twoja firma traktuje młodych rodziców? Czy kiedykolwiek doświadczyłeś/aś dyskryminacji z powodu posiadania lub nieposiadania dzieci? Wypowiedz się w komentarzu.

Metodologia

W badaniu wzięły udział 1024 osoby w różnym wieku, różnej płci i na różnych etapach kariery. 71% respondentów stanowili rodzice dzieci w różnym wieku, zaś 29% — osoby obecnie bezdzietne. Ankieta zawierała 26 pytań jednokrotnego i wielokrotnego wyboru oraz pytań otwartych. Odpowiedzi zbierano w dniach 5–13 listopada 2024 roku.

O nas

LiveCareer to miejsce, w którym dowiesz się wszystkiego o pisaniu CV oraz listów motywacyjnych, a także znajdziesz nowoczesne szablony CV. Setki tysięcy kandydatów stworzyły w naszym kreatorze CV dokumenty aplikacyjne, które pomogły im zdobyć wymarzone stanowiska.

Jak sprawdzamy treści na LiveCareer?

Nasz zespół sprawdził ten artykuł pod kątem zgodności z procesem redakcyjnym LiveCareer.pl. Dzięki temu porady naszych ekspertów są spójne z aktualnymi standardami i trendami w pisaniu CV oraz listów motywacyjnych. Zaufało nam już ponad 10 milionów kandydatów, którym pomogliśmy zdobyć wymarzoną pracę. Przygotowanie każdego z artykułów jest poprzedzone uważną analizą dostępnych raportów i badań, aby nasze treści odpowiadały na aktualne potrzeby rynku pracy.