Praca na czarno bez umowy. Co za to grozi? Gdzie zgłosić?

Praca na czarno niesie za sobą poważne konsekwencje — w tym brak zabezpieczenia socjalnego i poważne kary finansowe. Dlatego, nawet jeśli na początku wydaje Ci się inaczej, praca bez umowy to kiepski pomysł, na którym tracisz zarówno Ty, jak i Twój pracodawca.

W tym artykule wyjaśnię Ci, jaką formę pracy uznaje się za nielegalną. Dowiesz się, jakie kary grożą osobom, którzy oferują innym pracę bez umowy oraz jak i gdzie ją zgłosić (również anonimowo). Na końcu podpowiem Ci, czy warto wpisywać pracę na czarno do CV.

Stwórz skuteczne CV w kilka minut. Wybierz profesjonalny szablon CV i szybko wypełnij wszystkie sekcje CV dzięki gotowym treściom do wstawienia i wskazówkom ekspertów.

Stwórz CV teraz

Stwórz profesjonalne CV teraz!

NIE

TAK

Przejdź do kreatora CV

Kreator CV online LiveCareer to narzędzie, w którym najszybciej stworzysz profesjonalne CV i pobierzesz je jako PDF lub DOC.

1. Praca na czarno — definicja i konsekwencje

Praca na czarno oznacza nielegalne zatrudnienie, zdefiniowane w ustawie z dn. 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. Jej wykonywanie jest karalne — przy czym to na pracodawcy (a nie na pracowniku) spoczywa największa odpowiedzialność.

Zgodnie z przepisami, praca na czarno obejmuje:

• pracę bez umowy (umowy o pracę lub umowy cywilnoprawnej)
• brak obowiązkowego ubezpieczenia społecznego dla pracownika
• podjęcie zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej albo rozpoczęcie działalności gospodarczej przez bezrobotnego bez informowania o tym urzędu pracy
• wykonywanie pracy przez cudzoziemca bez odpowiedniego zezwolenia (o ile nie został on zwolniony z jego posiadania na podstawie innych przepisów).

Co prawda, niektóre osoby chętnie zgadzają się pracować bez umowy — wówczas przełożony oferuje im wyższe wynagrodzenie „do ręki” (nie pomniejszone o składki ZUS).

To dlatego, że w Polsce ubezpieczenie społeczne, wbrew założeniom, wcale nie oznacza usług na wysokim poziomie — kolejki do lekarzy są długie, a większość milenialsów czy przedstawicieli generacji Z prawdopodobnie i tak nie otrzyma satysfakcjonujących świadczeń emerytalnych. Dane Państwowej Inspekcji Pracy z 2020 roku wskazują, że w tym okresie przynajmniej 8700 pracowników świadczyło pracę nielegalnie (co stanowi 13% osób objętych sprawdzeniem — więcej niż w poprzednich latach).

Warto jednak pamiętać, że na dłuższą metę praca na czarno zwyczajnie się nie opłaca. Oznacza bowiem m.in.:

• brak gwarancji pracy (czyli ryzyko zwolnienia Cię z pracy z dnia na dzień bez ważnego powodu)
• brak pewności, że otrzymasz przysługujące Ci wynagrodzenie za pracę
• brak zabezpieczenia socjalnego w postaci zasiłku dla bezrobotnych po utracie pracy
• brak możliwości skorzystania z urlopu macierzyńskiego lub tacierzyńskiego, rodzicielskiego, ojcowskiego i wychowawczego
• brak płatnego urlopu wypoczynkowego
• pominięcie całego okresu zatrudnienia na czarno przy obliczaniu stażu pracy
• ryzyko kary finansowej od 500 do 5000 zł (w przypadku bezrobotnych, którzy podejmą pracę przed wyrejestrowaniem się z urzędu pracy)
• problemy z uzyskaniem odszkodowania za wypadek przy pracy.

Legalne zatrudnienie jest więc podstawowym prawem pracownika i obowiązkiem pracodawcy.

Nie musisz niczego wymyślać. Kreator listu motywacyjnego LiveCareer sam podpowie Ci najlepszą treść listu motywacyjnego dzięki gotowym przykładom do wstawienia i wskazówkom ekspertów.

Stwórz list motywacyjny teraz

Stwórz list motywacyjny teraz

2. Praca na czarno — co za to grozi? [Polski Ład]

Do tej pory koszty wykrycia pracy na czarno ponosił zarówno pracodawca, jak i pracownik (choć ten drugi tylko w niewielkim stopniu).

Oto przykładowe kary przewidziane dla pracodawców, którzy nielegalnie zatrudniają pracowników:

• za pracę bez umowy pisemnej lub sporządzenie umowy cywilnoprawnej, podczas gdy należało sporządzić umowę o pracę — kara grzywny w wysokości od 1000 zł do nawet 30 000 zł
• za niepłacanie składek na ubezpieczenie społeczne pracownika — kara w wysokości do 5000 zł albo ograniczenia lub pozbawienia wolności do 2 lat (jeśli naruszenie praw pracownika zostanie uznane za złośliwe lub uporczywe)
• jeżeli pracodawca zostanie uznany winnym przestępstwa skarbowego — grzywna w wysokości do 720 stawek dziennych i/lub ograniczenie albo pozbawienie wolności do 3 lat.

Ponadto 1 stycznia 2022 roku weszły w życie dodatkowe przepisy — tzw. Polski Ład — zgodnie z którymi za każdy miesiąc zatrudniania na czarno pracodawcy zostanie przypisany dodatkowy przychód w wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę. I to niezależnie od tego, czy pracodawca faktycznie płacił pensję takiemu pracownikowi i w jakiej wysokości.

Za to osoba pracująca na czarno oraz pracownik, który otrzymuje część wynagrodzenia „pod stołem”, w przypadku stwierdzenia takich nieprawidłowości nie będzie już płacił od tego wynagrodzenia podatku PIT. A to oznacza, że teraz podatek od takich wynagrodzeń zapłaci pracodawca — Ministerstwo Finansów chce w ten sposób ograniczyć szarą strefę oraz zachęcić pracowników do zgłaszania przypadków nielegalnego zatrudnienia.

Równocześnie rząd zachęca, by firmy zaangażowane w takie praktyki jak najszybciej podpisały z pracownikami właściwe umowy, a w przypadku płacenia „pod stołem” — zmieniły treść umów i wykazały w nich faktyczne, pełne wynagrodzenia.

Według Polskiego Ładu, jeżeli w firmie pojawi się kontrola PIP albo gdy pracownik sam złoży pozew o ustalenie istnienia stosunku pracy, to:

• nie będzie już płacił zaległego podatku z odsetkami
• nie odpowie karnie za niezapłacenie podatku
• pracodawca zapłaci za niego zaległe składki.

3. Praca na czarno — gdzie ją zgłosić i jak udowodnić?

Pracę na czarno najczęściej wykrywają inspektorzy pracy w momencie kontroli. W takich przypadkach muszą przekazać sprawę do Urzędu Kontroli Skarbowej, który sprawdzi, czy doszło do naruszenia przepisów o podatku dochodowym.

Pracę na czarno możesz również zgłosić sam do Państwowej Inspekcji Pracy — np. pisemnie, telefonicznie, mailowo lub przez formularz e-skarga. Zgodnie z ustawą z dn. 13 kwietnia 2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracyinspektor pracy nie może ujawnić informacji, czy kontrola została przeprowadzona na skutek skargi — chyba że sam wyrazisz na to pisemną zgodę.

Jeśli kontrola wykaże nieprawidłowości, będziesz mógł później dochodzić od pracodawcy zapłaty zaległych odsetek na ubezpieczenia społeczne oraz niewpłaconych zaliczek na podatek dochodowy.

Jeżeli natomiast to postępowanie inspektora pracy budzi Twoje zastrzeżenia (bo np. chciałeś zgłosić pracę na czarno anonimowo, a on podał pracodawcy Twoje dane), możesz złożyć skargę do okręgowego inspektora pracy właściwego dla siedziby firmy.

4. Praca na czarno w CV — wpisywać czy nie?

To zależy.

Oczywiście, nie warto chwalić się w życiorysie zawodowym czymś, co jest niezgodne z prawem. W niektórych zawodach mogłoby to podkopać Twój profesjonalny wizerunek (np. w CV nauczyciela albo CV prawnika).

Z drugiej strony, luki w historii zatrudnienia albo kłamstwo w CV wyglądają jeszcze gorzej. Poza tym pracodawcę interesują przede wszystkim Twoje kwalifikacje zawodowe: wiedza, umiejętności i doświadczenie. Czy fakt, że wykonywałeś pracę na czarno, przekreśla Twoje dotychczasowe osiągnięcia?

Dlatego nie musisz obawiać się umieszczania w CV czy liście motywacyjnym pracy na czarno — o ile nie napiszesz wprost o formie zatrudnienia, a skupisz się jedynie na doświadczeniu. Rekruter mógłby źle odebrać fakt, że zdradzasz takie informacje o byłych pracodawcach.

Wystarczy, że gdy ktoś Cię o to zapyta w trakcie rozmowy kwalifikacyjnej, szczerze przyznasz, że pracowałeś bez umowy, ale chętnie opowiesz o swoich obowiązkach.

Natomiast nie ma potrzeby, być uwzględniał w CV pracę na czarno, jeśli:

• nie była związana ze stanowiskiem, na które aplikujesz
• masz wystarczająco długie doświadczenie zawodowe w CV
• pracowałeś w ten sposób przez bardzo krótki okres (np. 3 miesiące).

Przeczytaj też: Czy pracodawca może sprawdzić pracownika alkomatem? oraz Zasiłek / świadczenie przedemerytalne: ile wynosi

Twój list motywacyjny napisze się sam — jeśli skorzystasz z kreatora listu motywacyjnego LiveCareer. Wybierz profesjonalny szablon, odpowiedz na kilka prostych pytań, a program jednym kliknięciem wygeneruje dla Ciebie profesjonalny list do pracy.

Stwórz list motywacyjny teraz

Przejdź do kreatora listu

Zobacz też wzór listu motywacyjnego dla swojego zawodu.

Zdarzyło Ci się pracować na czarno? A może masz więcej pytań związanych z pracą bez umowy? Napisz komentarz pod tym artykułem.

Jak sprawdzamy treści na LiveCareer?

Nasz zespół sprawdził ten artykuł pod kątem zgodności z procesem redakcyjnym LiveCareer.pl. Dzięki temu porady naszych ekspertów są spójne z aktualnymi standardami i trendami w pisaniu CV oraz listów motywacyjnych. Zaufało nam już ponad 10 milionów kandydatów, którym pomogliśmy zdobyć wymarzoną pracę. Przygotowanie każdego z artykułów jest poprzedzone uważną analizą dostępnych raportów i badań, aby nasze treści odpowiadały na aktualne potrzeby rynku pracy.